De naam Hovawart komt voort uit het Middelhoogduitse woord "Hovewart, Hovwart of Hofwarth", hetgeen bewaker van de hof betekent, een aanduiding voor de oorspronkelijke taak van de Hovawart.

Als middeleeuwse hond uit het Duitse Zwarte Woud en de Harz werden Hovawarts door boeren gebruikt als betrouwbare permanente bewakers van vee en boerderijen. Na de Middeleeuwen werd de Hovawart langzaam verdreven door de nieuwere rassen zoals de "Duitse Herder" welke de Hovawart verving als waak- en werkhond.
Tegen het begin van de 20ste eeuw was de Hovawart zo goed als verdwenen.

Het huidige ras Hovawart is ontstaan door kruisingen, met onder andere de
oud-Duitse Herder, Newfoundlander, Kuvasz, Leonberger, Zwitsere Sennenhond,
Siberische wolf, en zogenaamde "Type-honden".

In het algemeen is een Type-hond is een zware, doch niet logge, langharige, grote tot
middelgrote hond, die zijn erf van nature verdedigd. Bij de Type-Honden maakten de vroege Hovawartfokkers echter nog onderscheid in "Orginal-Hovawarte" en "Hovawart-Type".
De op de boerenerven wonende Type-honden in het algemeen, behoren dan ook tot de basis van de huidige Hovawart.

3 kleurslagen van de Hovawart; Blond, Zwart en Zwart-Blond

Door inzet van enkele enthousiastelingen (onder andere de zoöloog Dr. K.F. König en
diens vader Bertram König ) is de uiteindelijke rasvorming pas rond 1920 tot stand gekomen.

Dr. Kurt Friedrich König

Een andere enthousiaste Hovawartliefhebber, Alwin Busch, fokte uit een kruising van
oud-Duitse herder x oud Duitse herder / Kuvasz, een grote zwart-blonde reu. Deze reu,
Castor Meyer Buch, is de vader van 32 Hovawartnesten en dus voorvader van ( bijna ) alle Hovawarts. Hij kan in menig stamboom teruggevonden worden.

Castor Meyer Buch; De stamvader van de Hovawart

Bij de tot standkoming van het ras, concentreerde de vroege Hovawartfokkers zich
voornamelijk op de werkdrift van de honden. Bewezen werkdrift was belangrijker dan
uiterlijk en/of kleurslag. De werkdrift diende zich te uiten in het, zonder enige training of commando, verdedigden van territorium en toebehoren. Ook werkdriften als; apporteren, speuren en springen werden tot belangrijke karaktereigenschappen van de Hovawart gerekend.